Şema Terapide Mod Kavramı

İnsanlar, şemalarının ortaya çıkardığı şiddetli ve baskın duyguları tolere edebilmek için çeşitli başa çıkma tepkileri geliştirirler. Bu başa çıkma yöntemleri, kişinin şemalarından kaçınmasına yardımcı olabilir ancak, iyileştirici özellikleri yoktur, aksine şemanın devamlılığına hizmet ederler.

Şemalar tetiklendiğinde ortaya çıkan duygularla başa çıkabilmek adına modlarımız aktive olur. Şema terapi ekolü, şemaları ve modları ayrı ayrı ele alır. Genel olarak, şemalar anılar, duygular, bedensel duyumsamalar ve bilişleri içerirken, bireyin davranışlarını mod kavramı ile inceler.

Savaş, Kaç, Don

En temel başa çıkma tepkileri üç gruba ayrılır: savaş, kaç, don. Şema terapi ekolünde bunlar aşırı telafi, kaçınma ve teslim olma olarak ele alınmaktadır. Erken dönemde çocuğun temel ihtiyaçları karşılanmadığında kişi bunu bir tehdit olarak görür ve şemaları geliştirir. Çocuk tehdit ile karşı karşıya geldiğinde otomatik olarak bu üç başa çıkma biçimini kullanmaya başlar. Bu durum, bir çocuk için koruyucu olabilirken, bir yetişkin için sağlıksız sonuçlar doğurur.

Şema Teslimi

Teslim olma tepkisi kullanıldığında kişiler, şemalarına uyum sağlarlar ve böylece şemalarıyla savaşmaya veya kaçmaya çalışmazlar. Şemanın duygusal acısını doğrudan yaşarlar. Örneğin, terk edilme şeması olan bir kişinin romantik ilişkisinde partnerini sürekli memnun etmeye çalışması, onun istediği gibi giyinmesi, kişinin kendisinin her an terk edilebilir olduğuna inanması ve buna teslim olduğunu gösterebilir.

Şema Kaçınması

Kaçınma tepkisini kullanan kişiler, yaşamlarını sanki şema hiç yokmuş gibi sürdürürler. Şema hakkında düşünmekten kaçınırlar ve tetikleneceklerini düşündükleri durumlardan uzak dururlar. Örneğin, terk edilme şeması olan bir kişi, yakın ilişkiler kurmaktan kaçınabilir ve yalnız kaldığında alkol gibi maddeler kullanabilir. Duygular yüzeye çıkmaya başladığında otomatik olarak duyguları bastırmak için kaçınma stratejileri geliştirirler. Genellikle, bu kişiler için terapiye başlamak ve devam ettirmek oldukça zordur.

Şema Aşırı Telafisi

Şemalar tetiklendiğinde aşırı telafi modunu kullanan kişiler, şemalarının tersine düşünerek, hissederek, davranarak ve ilişki kurarak şemalarıyla savaşırlar. Eğer çocukken değersiz hissediyorlarsa, yetişkin olduklarında mükemmel olmaya çalışırlar; boyun eğmişlerse karşı gelirler, kontrol edilmişlerse kontrol ederler. Örneğin, terk edilme şeması olan bir kişi, tetiklendiğinde aşırı telafi modunu kullanarak partneri uzaklaştıkça saldırganlaşabilir.

Genellikle toplumda takdir gören birçok kişi aşırı telafi davranışları sergiler ve karşı saldırı içinde kalırlar. Boyun eğici kişiler aşırı telafi uyguladığında başkalarının liderliğine izin vermez ve hep üstün olmayı hedeflerler. Aşırı telafi kullanan kişiler, çevrelerinde bulunanları davranışları nedeniyle uzaklaştırabilir ve yalnızlaşabilirler; bu durum, kişileri daha da olumsuz etkiler.

Yukarıda bahsedilen başa çıkma şekilleri, çocukluktan gelen şemaların ortaya çıkardığı rahatsız edici duygularla başa çıkmak için gelişmiştir. Çocuklukta işe yarayan ve koruyucu olan bu yapılar, yetişkinlikte kişiye zarar verebilir. Terapi sürecinde danışan, bu yapıları yakından tanır ve başa çıkma yöntemlerini sağlıklı hale getirmeye çalışır.