Bağımlı Kişilik Yapısı Bireyin gelişim süreci boyunca, içinde bulunduğu gelişim dönemine uygun davranış ve yeterliliklere sahip olması beklenir. Temelden başlamak gerekirse, bir bebek dünyaya geldiğinde ihtiyaçlarını karşılayabilecek durumda değildir ve hayatta kalmak için tamamen bakım veren kişiye bağımlıdır. Gelişim basamaklarında ilerledikçe biraz daha özerk olurlar ancak kendilerine tam anlamıyla bakamazlar. Çocukluk ve ergenlik dönemleriyle birlikte daha fazla özerklik kazanırlar. Yetişkinlik dönemine gelindiğinde ise fiziksel ve psikolojik bir engelleri olmadıkça (hareketliliği bozan bir yaralanma ya da nörolojik bir rahatsızlık) kendi kendine yeterli olmaları beklenir. Bununla birlikte sağlıklı bir yetişkin veya bir ergenin, yaşına uygun olarak özerk davranışları sergileyemediği veya özerk davranışları engellendiği takdirde bağımlı kişilik yapısı için risk faktörleri ortaya çıkabilir. Bağımlı Kişilik Yapısı Nedir? İnsan, temelde ilişkisel bir varlıktır ve hayatta başka insanlara ihtiyaç duyar. Bağımlılık da her insanın deneyimlediği evrensel bir durumdur fakat bu durum aşırılığa kaçtığında o zaman kişinin hayatında birtakım problemlere sebep olabilir. Bağımlı kişilik yapısı, kişinin genellikle aşırı ilgilenilme ihtiyacından dolayı diğer kişilere karşı koyamayan ve boyun eğen davranış örüntülerinden oluşur. Bunun temelinde yatan sebeplerin başında da ayrılık kaygısı gelebilir. Kişilerarası ilişkilerde karşıdaki kişiyi kaybetmekten korkma kaygısı olduğundan karşısındaki kişiye olumsuz duygu hissedilen anlarda da kişi bunu dile getirmez çünkü onların tavsiyelerine ve güvencelerine muhtaç olduğunu düşünür. İlişkilerinde kişisel sınırlarını ihlal eden durumlar yaşadığında da benzer şekilde bu sınırları koruma konusunda hareketsiz kalma eğilimdedirler. Öncelikle kendi sınırlarını koruyup kendi duygu ve beklentilerine uygun hareket etmekten ziyade ilişkide kalmanın yollarını aramaktır. Bu kişiler yalnız kaldığında ise kaygılı ve çaresiz hisseder. Eleştirilmeye ve onaylanmaya aşırı duyarlı olmaları, özgüvenlerinin düşmesine sebep olabilmektedir. Bağımlı Kişilik Yapısına Sahip Kişilik Belirtileri Başkalarından öğüt ve güvence almadıkça gündelik kararlarını vermekte güçlük çekme, Yaşamın çoğu önemli alanında, kendisinin yerine başkasının sorumluluk almasına ihtiyaç duyma, Desteklerini çekeceklerini ya da kabul görmeyeceği korkusuyla başkalarıyla aynı görüşte olmadığını söylemekte güçlük çekme, Kendi başına bir işe girişmekte ya da işi yapmakta güçlük çekme, Başkalarının desteğini sağlamak için hoş olmayan şeyleri yapmayı isteyecek kadar aşırıya gitme, Yakın bir ilişki sonra erdiğinde destek kaynağı olarak derhal başka bir ilişki arayışına girme. Bağımlı Kişilik Yapısına Sahip Kişilerin Bazı Yerleşik Düşünceleri “Başkalarına muhtacım.” “Bana ne yapmam gerektiğini söyleyecek birinin her zaman yanımda olmasını isterim.” “Tek başıma olunca kendimi çaresiz ve yalnız hissediyorum.” “Olabilecek en kötü şey terk edilmektir.” “Tek başıma kararlar alamam. Karar alabilmek için ne yapmamı söyleyecek birine ihtiyacım var.” “Benim yanımda olan kişiyi kızdıracak bir şey yapmamalıyım.” Bağımlı Kişilik Yapısının Kişilerarası İlişkilere Yansıması / Evlilik Yaşantısı Bağımlı kişilik yapısına sahip kişi, kabul ve onay görebilmek adına kendi gereksinimleri veya istekleri yerine karşıdaki kişinin gereksinim ve istekleri doğrultusunda hareket etme eğilimindedirler. Bu kişi, eğer karşıdaki kişinin istediklerini yapmazsa terk edileceğine inanır ve yalnız hisseder. Dolayısıyla yalnız kalma ihtimaline karşı, kişi kendini karşı tarafa teslim edebilmektedir. Bundan dolayı aşırı uyumlu kişiler olarak nitelendirilebilirler. Aynı zamanda bağımlı kişilik yapısına sahip kişi, ilişkide olduğu kişilerle iç içe olma halindedir. Bu kişiler, başkasının kendi sorumluluklarını almasına ihtiyaç duyarlar ve kendi kendilerine yetemeyeceğine dair düşüncelerinden dolayı çaresizlik hissi ile karşı karşıya kalabilirler. Duygusal yoksunluğa ve onaylanmamaya maruz kalmamak için kişilerarası ilişkilerinde kopma zorluğu ve endişesi yaşayan bu kişiler, ilişkide olduğu kişiler tarafından fiziksel veya psikolojik şiddete maruz kalsa veya mutsuz ve anlamsız bir ilişki içinde olsa da ilişkilerini sonlandırmakta güçlük çekerler. Bağımlı Kişilik Yapısının Nedenleri Bağımlı kişilik özelliklerinin oluşumunda hangi etmenlerin neden olduğu konusunda farklı yaklaşımlar vardır. Erken çocukluk döneminde özerklik ve yeterlilik kazanamama etmenleri ile bağımlı kişilik özellikleri arasında ilişki bulunmaktadır. Bunu biraz daha açıklayacak olursak, çocukların erken dönemde özerk birtakım davranışlarının desteklenmemesi ve ebeveynlerin aşırı korumacı tavrı, çocukta “ben bu davranışı yapamam, benim yerime bu davranışı yapacak birisi var.” gibi düşüncelerin yerleşmesine sebep olarak bağımlı kişilik yapısına zemin oluşturabilir. Ya da otoriter ebeveyn tutumuna maruz kalan çocuk kendisini savunmasız, güçsüz ve yetersiz hissedebilir ve bu durum çocukların güçlü ve yeterli gördükleri kişilere bağımlı olmalarını arttırabilir. Sosyal öğrenme modeli yaklaşımına göre ise, otorite figürü olan ebeveynler tarafından yardım arama davranışlarının ödüllendirmesi ile bağımlı kişilik özelliklerinin pekişmesi arasında ilişki bulunmaktadır. Aynı zamanda ebeveynin yüksek performansı onaylayan ve ödüllendiren tutumları çocuğu ‘Herkese nasıl olduğumu göstermeliyim, böylece iyi hissederim.’ inancını pekiştirerek çocuğun onay beklentisini ileriki döneme taşımasına sebep olmaktadır. Yüksek onay beklentisi de bağımlı kişilik yapısının kişilerarası ilişkilerdeki temel özelliklerinden biridir. Zaman içerisinde değişen bu farklı yaklaşımlara göre kişinin bağımlı kişilik özelliklerine sahip olmasında erken dönemdeki ilişki deneyimlerinden öğrendiklerinin etkileri üzerinde durulduğu görülmektedir. Bağımlı Kişilik Yapısı Özellikleri “Hayır” diyememe, Kendini ifade etmekte zorlanma, Yalnız kalamama, Bir işi tek başına başlatmakta zorlanma, Kararsızlık, Uyumluluk, Kendine güvenmeme Bağımlı Kişilik Yapısına Sahip Bireylere Nasıl Davranılmalıdır? Bağımlı kişilik yapısına sahip bireyler genellikle karar verme ve harekete geçme konusunda problem yaşar. Dolayısıyla bu kişilerin kendi kararlarını verebilmeyi ve bağımsız hareket edebilmeyi pekiştirecek fırsatların sağlanması oldukça önemlidir. Bağımlı kişilik yapısına sahip kişinin sorumluluğunu karşı tarafa yüklemesi halinde, karşı tarafın bu sorumluluğu almaması, bu kişiye geribildirimde bulunarak davranışı hakkında farkındalık kazanmasına yardımcı olunabilir. Bağımlı kişilik yapısına sahip kişinin duygu, düşünce ve davranışlarının yok sayılmaması ve kabul edilmesi, aldığı kararların eleştirilmemesi kişinin daha olumlu bir benlik algısı geliştirmesini sağlayarak bağımsız davranmasını pekiştirebilir. Kaynakça; American Psychiatric Association. (2013). Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders (DSM-5). Bornstein, R. F. (2001). Dependent Personality. The Disorders. 169-176. Castonguay, L. G. ve Oltmanns, T. F. (2013). Psychopathology: From science to clinical practice. New York: The Guilford Press. Loose, C., Graaf, P., & Zarbock, G. (Eds.). (2013). Schematherapie mit Kindern und Jugendlichen: Mit Online-Materialien. Beltz. Çeviren: Nihan Azizlerli, Yağız Yürüker, İdem Güliz Şan, Öykü Koç ve Zeynep Karabuda. Ankara: Psikonet Yayincilik. Siegel, D. J, (1999). The Developing Mind: Toward a Neurobiology of Interpersonal Experience, New York, Guilford Press. Yaşantı Psikoloji Kategori: Kişisel Gelişim Geri Dön