Akut Stres Bozukluğu

Akut stres bozukluğu, travmatik bir olaydan hemen sonra ortaya çıkabilen zihinsel sağlık sorunudur. Çeşitli psikolojik semptomlara neden olabilir. Fark edilemez veya iyileştirilmez ise travma sonrası stres bozukluğuna (TSSB) yol açabilir.

Herkes travmatik olaylara farklı tepki(ler) verir. Ancak daha sonra ortaya çıkabilecek fiziksel ve psikolojik etkilerin farkında olmak önemlidir.

Akut stres bozukluğu nedir?

Travmatik bir olaydan sonra psikolojik sıkıntı yaşamak, Akut stres bozukluğunun (ASB) bir işaretidir.

Akut stres bozukluğu (ASB) ile travma sonrası stres bozukluğu (TSSB) arasında yakın bir ilişki vardır. Bazı insanlar ASB olduktan sonra TSSB olurlar. Semptomların birçoğunun TSSB ile aynı olmasına rağmen, akut stres bozukluğu ayrı bir bozukluktur.

ASB'li bir kişi travmatik bir olayın hemen sonrasında psikolojik sıkıntı(lar) yaşar. Ancak, TSSB'den farklı olarak, ASB geçici bir durumdur ve semptomları travmatik olaydan sonra, en az 3 ila 30 gün devam eder.

Öte yandan, kişi bir aydan uzun süre semptomlar yaşarsa, bu durum genellikle TSSB olarak değerlendirir.

Akut stres bozukluğu belirtileri

ASB'si olan kişilerde, TSSB ve diğer stres bozukluklarına benzer semptomlar görülür.

ASB belirtileri 5 ana kategoriye ayrılır:

1. İstemsiz tekrarlar

Kişinin flaşbekler, anılar veya rüyalar aracılığıyla, travmatik olayı tekrar tekrar yaşamaya devam edip durduramaması

2. Olumsuz ruh hali

Kişinin, üzüntülü, olumsuz düşünceler ve negatif ruh hali içinde olması

3. Disosiyatif semptomlar

Kişinin, değişen gerçeklik algısı, çevresinde olan bitenin farkında olmama ve travmatik olayın bazı bölümlerini hatırlayamaması

4. Kaçınma belirtileri

Kişinin, travmatik olayla ilişkilendirdiği düşüncelerden, duygulardan, insanlardan veya yerlerden bilinçli olarak kaçınması

5. Uyarılma belirtileri

Uykusuzluk gibi uyku bozuklukları, konsantrasyon zorluğu, sözel veya fiziksel sinirlilik hali veya saldırganlık. Ayrıca, kişinin gergin veya savunmacı hissedebilir ve çok kolay ürkebilir.

Akut stres bozukluğu olan insanlar, anksiyete ve depresyon gibi ek zihinsel sağlık sorunları geliştirebilir.

Anksiyete belirtileri

• Yaklaşan kıyamet duygusu
• Aşırı endişe
• Konsantrasyon zorluğu
• Yorgunluk
• Huzursuzluk
• Peş peşe gelen düşünceler

Depresyon belirtileri

• Kalıcı umutsuzluk, üzüntü veya hissizlik duyguları
• Yorgunluk
• Beklenmedik ağlamalar
• Eskiden keyif veren etkinliklere ilgi kaybı
• İştah veya kilo değişimleri
• İntihar veya kendine zarar verme düşünceleri

Akut stres bozukluğu nedenleri

İnsanlar bir veya daha fazla travmatik olay yaşadıktan sonra ASB geliştirebilir. Travmatik bir olay, kişide önemli fiziksel, duygusal veya psikolojik zarara neden olabilir.

Olası travmatik olaylara örnekler şunlardır:

• Sevilen birinin ölümü
• Ölüm tehlikesi veya ciddi yaralanmalar
• Doğal afetler
• Motorlu taşıt kazaları
• Cinsel saldırı veya tecavüz
• Aile içi istismar
• Ölümcül bir hastalık
• Travmatik beyin hasarından kurtulmak

Akut stres bozukluğu risk faktörleri

İnsanlar, hayatlarının herhangi bir noktasında ASB geliştirebilir. Bununla birlikte, bazı insanların ASB olma riski diğerlerine göre daha yüksek olabilir.

Bireyin ASB olma riskini artırabilecek faktörler şunlardır:

• Geçmişte travmatik bir olay yaşamak, tanıklık etmek veya bilgi sahibi olmak
• Başka bir ruhsal bozukluk öyküsünün olması
• Geçmişte, başka bir travmatik olaya karşı, disosiyatif reaksiyon öyküsünün olması
• 40 yaşından küçük olmak
• Kadın olmak

ASB ile Baş Etmek

Birey, yaşadığı travmatik olaydan sonraki 1 ay içinde, 9 veya daha fazla ASB semptomu geliştirirse, bu durum genellikle ASB'nin işaretidir. Bu zaman aralığından sonra ortaya çıkan veya 1 aydan daha uzun süre devam eden belirtiler ise TSSB'yi gösterebilir.

Farkındalık temelli tekniklerin uygulanması stres ve kaygının yönetilmesine yardımcı olabileceği gibi, bir terapist yardımıyla, bireysel ihtiyaçlarına yönelik bir terapi planı da oluşturulabilir. ASB terapisi, semptomları azaltmaya, baş etme mekanizmalarını iyileştirmeye ve TSSB'yi önlemeye odaklanır.

ASB için terapi seçenekleri şunları içerebilir:

• Bilişsel davranışçı terapi (BDT). Terapistler, genellikle BDT'yi, ASB'li insanlar için ilk basamak olarak önermektedir. Kişiye özel, “etkili başa çıkma stratejileri” geliştirebilmek için, BDT eğitimli bir terapist ile birebir çalışmak önemlidir.
• Farkındalık. Farkındalık temelli çalışmalar, kişiye stresi ve kaygıyı yönetme tekniklerini öğretir. Bunlara örnek olarak; meditasyon, yoga ve nefes egzersizleri verilebilir.
• İlaçlar. Konusunda uzman bir doktor, kişinin semptomlarını iyileştirmeye yardımcı, antidepresanlar veya antikonvülzanlar reçete edebilir.

Akut stres bozukluğunu önlemek

Travmatik olaylardan kaçınmak, her zaman mümkün olmayabilir. Öte yandan, travma sonrasında ASB riskini azaltmanın yolları vardır. Bu yollardan bazıları:

• Travmatik bir olayın sonrasında, bir doktora veya akıl sağlığı uzmanına danışmak
• Aileden ve arkadaşlardan destek istemek
• Genel zihin sağlığınızı korumak
• Etkili başa çıkma mekanizmaları geliştirmek
• Kişinin mesleği, travmatik olaylara maruz kalma riski taşıyorsa, ön-hazırlık eğitimi almak

Özetlersek;

ASB nadir görülen bir durum değildir ve travmatik bir olay yaşadıktan sonra herkeste ortaya çıkabilir.

ASB'nin, TSSB ile yakın bir ilişkisi vardır ve semptomlarının çoğu aynıdır. Bununla birlikte, ASB tipik olarak bir ay içinde düzelen kısa süreli bir durum iken, TSSB kronik bir durumdur. Başka bir deyişle; bir kişinin bir aydan uzun süren ASB semptomları varsa, TSSB olarak değerlendirilebilinir.

Terapiler; kişinin ASB semptomlarını azaltmayı ve etkili başa çıkma yöntemleri geliştirmesine yardımcı olmayı amaçlar.

Ayrıca kişinin travmatik bir olay sonrasında, arkadaşları, aile bireyleri ve/veya travmaya özgü destek grupları ile paylaşımları, duygularını işlemesine ve hayatına devam etmesine yardımcı olabilir.

Kaynak:
What is acute stress disorder? (Jamie Eske - Medical News Today)

Çeviri: Yaşantı Psikoloji