Gaslighting nedir?

Gaslighting, bireyin bakış açısının uzun bir süre boyunca bilinçli manipülasyonu ve kontrolüdür. Birinin gerçeklik anlayışından şüphe ettirme, gerçekler hakkındaki algılarına ve yargılarına güvenemeyeceğine inandırma girişimidir. Yani bir tür psikolojik istismar şeklidir. Gaslighting terimi 1938 yılında sergilenen Gas Light (Gaz Lambası) adlı tiyatro oyununa dayanmaktadır. Bu oyundaki erkek karakter karısının kendi akıl sağlığından şüphe etmesine neden olacak bazı girişimlerde bulunur. Bunu da gaz lambasının ışığını kendisi zamanla kısmasına rağmen eşi ışığın azaldığını söylediğinde gaz lambasının ışığının azalmadığını, ışığın aynı kaldığını aktararak yapar. Böylelikle eşi gaz lambasının azalmadığına inanmaya başlar ama odanın gün geçtikçe kararmasını da anlamlandıramaz. Günün sonunda kadın delirdiğine dair düşüncelere iteklenir.

Peki Gaslighting hangi aşamalardan oluşur?

Üç aşaması olduğunu ifade edebiliriz. Bunlar:

1. İdealleştirme
2. Değersizleştirme
3. Gözden Çıkarma ‘dır.

1. İdealleştirme aşamasında, ilişkinin baskın olan kişisi bir diğerini idealize eder ve mağdur konumuna sürüklenecek kişiyi hayranlık duyulan bir yere atfeder. İlişkilerinin mükemmel bir yapıda olduğunu dair bir algı inşasına girişir. Bu hayranlığın yönü ötekine yani gaslighting yapan kişiye daha yoğun bir hayranlık olarak döner.

2. Değersizleştirme aşamasında, önceden hayranlık duyguları uyandıran kişi hiçbir şey beceremeyen, işe yaramayan birine dönüşür. Kişi kendini artık değersiz, problemli olan taraf olarak algılar. İlişkinin başlangıcında kendine güvenen, mutlu, değerli olduğunu düşünen kişi manipüle edici davranışlar sonrası kendi öz saygısından şüphe eder hale gelir. Bu durumda ötekini kaybetmemek, ilişkide işlerin yürüyebilmesi için çaresiz uğraşılar içinde kendini görür.

3. Gözden çıkarma, gaslighting sürecinin son aşamasıdır. Manipüle eden kişi bir diğerini gözden çıkarır ve başka mağdurlar arayışında olur. Gaslighting uygulanan kişi terk edilmemek için kendini özür dileyen bir pozisyonda görür.

Tüm aşamalardan da anlaşılacağı üzere öncelikle bir güven ve sevgi kazanımı sağlanır. Mağdur olan kişi sevdiği, güvendiği kişi tarafından kendinden şüphe ettirilerek sancılı bir sürece dahil edilmiş olur. Ardından gaslighting uygulayan kişiye bağımlılık gelişir ve etki gücü daha da şiddetlenerek diğerini güçsüzleştirir. Gaslight’taki en önemli etmen, psikolojik istismarın uygulanan kişiye istediği etkiyi verene kadar devam etmesidir Kişi zamanla kendi algılarına düşmanca davranır ve kontrolü diğerine bırakır. Bunun sonucunda karar alma gibi inisiyatif becerileri de hasar alır.

Gaslighting örnekleri 

Gaslighting uygulanan kişiler genellikle ilişki esnasında bu durumun farkında değillerdir. Halihazırda yürüttükleri ilişkinin doğasının böyle olunabileceğine dair durumu normalize ederler. Ancak çevreleri tarafından bazı konularda kendilerine uyarılar yapılabilir. Bu manipülasyonun varlığını fark etmek kolay olmaz. Eğer:

• Herhangi bir şey yapmadığınız halde kendinizi sürekli özür dilerken buluyorsanız,
• Karşınızdaki kişi daha önceden söylediklerini sürekli “Ben sana asla böyle bir şey söylemedim” diyorsa,
• Size hakaret içerikli sözler ya da davranışlar sergileyip arkasından “Bunu yapmama sen neden oldun, bu haldeysem tüm bunlar senin suçun” diye tepki veriyorsa,
• Üzüntülerinizi, kırgınlıklarınızı anlamayıp “Ne kadar da abartıyorsun, diğerleri senin bu halini görse ruh hastası olduğunu düşünürler” diye duygularınızı alaşağı ediyorsa,
• Haklı olduğunuz halde tartışma yaşarken sürekli, sırf karşınızdaki kişi daha fazla öfkelenmesin, gerginlik sırf bir an önce bitsin diye o anı kurtarmak için yalanlara başvuruyorsanız,
• Süreğen şekilde, yeterince iyi olduğunuz halde “Yeterince iyi değilim, hata yapan hep benim ve bu değişmeyecek” diye kendinize yükleniyorsanız gaslighting mağduru olabilirsiniz.

Gaslighting uygulayanların özelliklerine bakıldığında aslında çok güçsüz, yetersiz ve değersiz oldukları görülmektedir. Tam da bu sahip oldukları özelliklerle bir diğerini değersizleştirip güçsüzleştirme yoluna başvururlar. Gaslighting yapma amaçlarını kısaca bu şekilde açıklayabiliriz.

İlişkide Gaslighting ile nasıl baş edilir?

Yukarıda verdiğimiz bilgiler ışığında kendi ilişkilerinizde de buna benzer şeylere maruz kaldığınızı düşünüyorsanız, yapılması gereken ilk şey yaşadığınız şeyin gaslighting olduğunu fark etmek olacaktır. Sonraki adım ise deneyimlediğiniz şeyin gerçekliği ile yüzleşmektir. Kimi mağdur ilişkiyi sürdürürken bir şans daha olması için iyileştirici adımların olabileceğine inanarak ilişkide kalmayı isteyebilir, bitiremeyebilir. Fakat bireyin öz değerlerine ve gerçeklik algısına dair kişiyi bu denli şüpheye düşüren bir ilişkide bulunarak durumu iyileştiremez. Bu nedenle bu gibi dinamikleri taşıyan ilişkinizi bitirmekte güçlük çekiyorsanız bir ruh sağlığı uzmanından destek alabilirsiniz.

Yaşantı Psikoloji